Κατά τον Μύθο, όλα άρχισαν από τον αγώνα της Θεάς Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία και την ονομασία της πόλεως της Αθήνας, της οποίας βασιλιάς ήταν ο Κέκροπας. Τόσο πολύ αγάπησε η Αθηνά την Αθήνα, ώστε για να μπορέσει να την κρατήσει στην αποκλειστική προστασία της, μάλωσε με τον Ποσειδώνα, που της αμφισβητούσε αυτό το δικαίωμα και τελικά επέτυχε τη Νίκη της, με απόφαση των 12 θεών, σε ειδικό δικαστήριο που συστήθηκε επί τόπου, εμπνέοντας κατά τον τρόπο αυτό τους ανθρώπους να λύνουν τις διαφορές τους με ειρηνικά μέσα, σύμφωνα με το βιβλίο «Ελληνική Μυθολογία». Καθώς δεν συμφωνούσαν, αποφάσισαν να ζητήσουν από τους ίδιους τους κατοίκους της να διαλέξουν, προσφέροντας ο καθένας τους από κάποιο δώρο. Οι αντίπαλοι ανέβηκαν πάνω στο βράχο της Ακρόπολης, όπου ήρθαν και οι άλλοι δέκα θεοί από τον Όλυμπο για να κάνουν τον δικαστή στη διαφωνία των δυο θεών, ενώ ο Κέκροπας παρίστατο ως μάρτυρας.

 

Πρώτος ήρθε ο Ποσειδώνας. Πλησίασε τον βασιλιά και του ζήτησε να του προσφέρει την πόλη και προς τιμή του να την ονομάσει Ποσειδωνία. «Αν το κάνεις αυτό, η πόλη σου θα γίνει θαλασσοκράτειρα» του είπε. Στάθηκε στη μέση του βράχου και με την τρίαινά του έδωσε ένα δυνατό χτύπημα στο έδαφος. Αμέσως, ξεπήδησε ένα κύμα αλμυρού νερού που σχημάτισε μια μικρή λίμνη που την ονόμασαν "Ερεχθηίδα" θάλασσα.  

«Αυτό είναι το δώρο μου, για την πόλη» του είπε.

 

Ακολούθως, παρουσιάστηκε και η Αθηνά, και ζήτησε κι αυτή, να της προσφερθεί η πόλη και να πάρει το όνομά της. «Αν το κάνεις, θα γίνει η πόλη της ομορφιάς και της γνώσης. Θα ανθίσουν οι τέχνες, τα γράμματα και οι επιστήμες!» είπε και αμέσως χτύπησε με το ακόντιό της το βράχο και φύτρωσε μια ελιά, φορτωμένη με καρπούς.

 

Μετά τα δώρα ο Δίας κήρυξε το τέλος του αγώνα και είπε στους άλλους θεούς να κρίνουν σε ποιον από τους δυο θεούς να δοθεί η πόλη. Συγχρόνως, ζήτησαν τη μαρτυρία και τη γνώμη του Κέκροπα. Αυτός από το βράχο ψηλά έριξε μια ματιά γύρω, αλλά όπου να γύριζε, τα μάτια του αντίκριζαν αλμυρό νερό, τις θάλασσες που από παντού έζωναν τη χώρα. Το δέντρο, όμως που είχε κάνει η Αθηνά να φυτρώσει, ήταν το πρώτο που φύτρωσε σε όλη τη χώρα και ήταν συνάμα για την πόλη η υπόσχεση για Δόξα και Ευδαιμονία. Ο Κέκροπας, οι άλλοι θεοί, αλλά και οι κάτοικοι της πόλης, που θέλησαν να τον βοηθήσουν, αποφάσισαν ότι η ελιά ήταν καλύτερο και πιο χρήσιμο δώρο για την πόλη.

​

Για χάρη της Αθηνάς, την Πόλη ονόμασαν Αθήνα! Ήταν για τη Θεά της Σοφίας και αγαπημένη κόρης του Δία, που όλως περιέργως δεν γεννήθηκε κανονικά, όπως γεννιούνται θεοί και άνθρωποι, αλλά ξεπετάχτηκε από το κεφάλι του πατέρα της, γεγονός για το οποίο η θεά Δήμητρα αναφώνησε:

« Η Θεά της Σοφίας γεννιέται, και τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο, για όσους έχουν μάτια να δουν, νου να προστατέψουν, καρδιά να αναγεννήσουν, και αυτιά να ακούσουν...!».

​

Στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα εικονιζόταν η διαμάχη μεταξύ της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για τη διεκδίκηση της αττικής γης (Πηγή: Μουσείο της Ακρόπολης)

 

Το ιερό δέντρο της Αθηνάς αναβίωσε ακόμη και μετά την καύση του από τους Πέρσες το 480 π.Χ. όταν έφθασαν στην Ακρόπολη. Ένα καινούριο δροσερό βλαστάρι ύψους δυο πήχεων αποτελούσε πια το καινούριο ιερό δέντρο της Αθήνας. Μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια οι Αθηναίοι έδειχναν με καμάρι το ιερό δέντρο και πίστευαν πως απ’ αυτό είχε ξεκινήσει η ελαιοκαλλιέργια και απ’ αυτό κατάγονται όλα τα δέντρα ελιάς που υπήρχαν στον κόσμο.

 

Η κρητική μυθολογία, όμως θέλει την κρητική θεά Αθηνά, η οποία φαίνεται πως σχετίζεται με τη μινωική θεά των Όφεων, να γεννιέται στις εκβολές του ποταμού Τρίτωνα και φυσικά να δωρίζει το ιερό δέντρο στους Μινωίτες. Σημαντική σ’ αυτό τον μύθο είναι η αναφορά της Πότνιας Αθάνας στις πινακίδες της Γραμμικής Β' Γραφής, που βρέθηκαν στην Κνωσό και δείχνει τη σύνδεση της θεάς με την προϊστορική θρησκεία της Κρήτης. Εκείνοι δε που διαδίδουν την ελιά στον ελληνικό χώρο είναι οι Κουρήτες και οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι αγαθοί αυτοί δαίμονες που θεωρούσαν σπουδαίους ευεργέτες της ανθρωπότητας, εφευρέτες τεχνικών και αντικειμένων, μεταλλουργούς και γιατρούς, εφευρέτες της μελισσοκομίας, της κτηνοτροφίας, των κυνηγετικών όπλων (του τόξου), του τελετουργικού χορού,του τυμπάνου κ.α. Ο κρητικός Κουρήτης ή Ιδαίος Δάκτυλος Ηρακλής (δεν έχει σχέση με το γνωστό ήρωα της ελληνικής μυθολογίας) είχε φέρει την αγριελιά από τον Βορρά ή από την πατρίδα του την Κρήτη. Ο Ηρακλής φύτεψε για πρώτη φορά αγριελιά στην Ολυμπία. Ήταν ο εφευρέτης του αθλητισμού και ο θεμελιωτής των Ολυμπιακών αγώνων. Ο Ιδαίος Ηρακλής είχε τέσσερα αδέρφια, τον Παιωναίο, τον Επιμίδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα. Ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός και κάποια μέρα τους πήγε στην Ολυμπία για να τρέξουν. Ήταν ο πρώτος αγώνας δρόμου που έγινε στον κόσμο. Ο Ηρακλής στεφάνωσε τον νικητή με ένα κλαδί από την ελιά που είχε φυτέψει εκεί. Κι από τότε έμεινε η συνήθεια να στεφανώνουν με κλαδιά - στεφάνια αγριελιάς τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων. Από την Ολυμπία, η ελιά επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και στη συνέχεια μεταφυτεύθηκε στην Αθήνα.